W dzisiejszych czasach, kiedy na tabletce ziołowej znajdziesz trzy ostrzeżenia i numer do toksykologa, trudno uwierzyć, że kiedyś rad – tak, ten radioaktywny pierwiastek – był reklamowany jako remedium na wszystko. Od migren, przez reumatyzm, aż po „cierpienia stawów”.
W archiwalnym numerze Ilustrowanego Kuriera Codziennego z 1935 roku znaleźliśmy ogłoszenie, które z dzisiejszej perspektywy brzmi jak zapowiedź thrillera medycznego:
„Rad stosuje się przy reumatyzmie, ischiasie, migrenie…” – i tak dalej, i tak dalej. Firma Radiumchema oferowała specjalne „suche okłady radowe”, które można było stosować w domu. Z dumą zaznaczali, że ich produkt pochodzi z Jachymowa (Joachimsthal) w ówczesnej Czechosłowacji – miejsca, które rzeczywiście słynęło z wydobycia rudy uranowej.
Jak się dziś domyślamy, cudowny „okład” promieniował nie tylko dobrym samopoczuciem, ale i… jonizującym promieniowaniem gamma. A skutki długotrwałej kuracji mogły być równie spektakularne, co ostateczne.
Gdy promieniotwórczość była modna
W latach 20. i 30. XX wieku rad był niemal celebrytą wśród pierwiastków – dodawano go do past do zębów, kosmetyków, a nawet napojów energetycznych. Wierzono, że „promienność” przekłada się na zdrowie, energię i młodość. I chociaż na efekty rzeczywiście nie trzeba było długo czekać, to niekoniecznie były one z tej kategorii, na jaką liczyli pacjenci.
„Prawdziwe okłady radowe 'Radiumchema’ zaopatrzone są w godło państwowe Czechosłowacji” – głosi ogłoszenie. Czyli jeśli miałeś umrzeć, to przynajmniej z gwarancją jakości
Radowe dziewczyny
Jednak jego największą „ofiarą PR-ową” stały się „radowe dziewczyny” – pracownice amerykańskich fabryk, które malowały wskazówki zegarków i instrumenty wojskowe fluorescencyjną, radioaktywną farbą.
Nakładanie jej ustami było standardem – uczono je, by „zaostrzały pędzle” językiem. Przez lata ich ciała wchłaniały rad, który gromadził się w kościach i… świecił. Dosłownie. Dziewczyny żartowały, że ich zęby świecą w nocy. Później zaczęły chorować. Cierpiały na rozpad kości, martwicę szczęk, nowotwory. Niektóre zmarły w młodym wieku w potwornych męczarniach.
Ich historia – dziś znana jako tragedia Radium Girls – wywołała jeden z pierwszych masowych procesów o prawa pracownicze i doprowadziła do poważnych zmian w przepisach dotyczących bezpieczeństwa pracy i ochrony przed promieniowaniem.
Radiumchema – legalny horror do użytku domowego
W Polsce nikt nie ostrzegał. Radiumchema, dumnie reklamowana jako produkt państwowy z Czechosłowacji, miała własne opakowania, broszury, a nawet adres kontaktowy w Warszawie. „Unikajcie falsyfikatów!” – ostrzega ogłoszenie. Autentyczność była ważniejsza niż bezpieczeństwo.
Dziś to nie reklama medyczna, ale ponure świadectwo czasów, w których fascynacja nauką wyprzedzała jej zrozumienie.
Nie róbcie tego w domu (ani nigdzie indziej)
Dziś „leczenie radem” to już tylko mroczna ciekawostka z kart historii medycyny i reklamy. Ale pokazuje doskonale, jak bardzo zmieniło się nasze podejście do zdrowia, nauki i… rozsądku.
